Het OK
Operatie geslaagd, vuilnisbak vol
Ongeveer een derde van al het ziekenhuisafval komt uit het operatiekwartier (OK). Denk aan steriele doeken, katheters en verpakkingsmateriaal. Uroloog en chirurg prof. dr. Gunter De Win van het UZA ligt er soms wakker van. ‘Na elke operatie zie ik hoeveel afval er in de vuilnisbak belandt. Dat is enorm confronterend. Zo’n vier jaar geleden stapte ik naar de Universiteit Antwerpen met de vraag of iemand wilde onderzoeken hoe we duurzamer kunnen werken in het OK.’
Doctoraatsstudent Charlotte Harding sprong als eerste op dit project. Uitgedost in een scrub pak volgde ze acht operaties van Gunter De Win mee. Ze telde alle producten die tijdens de ingreep werden gebruikt en weggegooid. ‘Tijdens het turven viel me op dat ik de meeste streepjes zette bij de verpakkingen van instrumenten, en ook bij de steriele schorten die chirurgen dragen en steriele doeken,’ vertelt Charlotte Harding.
Cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie bevestigen die inschatting: 39 procent van het afval uit een OK bestaat uit textiel. Dan volgt plastiek (26 procent) en papier en karton (7 procent).
Herbruikbare operatieschorten 2.0
Onder de naam ‘reCURE’, en gefinancierd door het Vlaams Agentschap voor Innoveren en Ondernemen, zocht Charlotte Harding een herbruikbaar alternatief voor de chirurgische wegwerpschort.
Een nieuw soort herbruikbare schort blijkt inmiddels even veilig en gebruiksvriendelijk als de wegwerpschort. ‘Die schorten zijn niet van katoen, maar van technologisch textiel gemaakt. Ze voelen aan als sportkledij en kunnen tot zeventig keer gewassen en gesteriliseerd worden. De stof pluist niet en laat geen vocht door. Een perfect en veel duurzamer alternatief voor wegwerpschorten’, legt Charlotte Harding uit.
Hergebruik bij anesthesie
Ook de anesthesie tijdens een operatie brengt veel afval voort: in heel België zorgen anesthesieën voor maar liefst 12.500 ton afval per jaar. Productontwikkelaar Loore Nelen van UAntwerpen ontwierp na onderzoek in het UZA een prototype van een herbruikbaar product om patiënten te verdoven in het OK. Ze noemde het ‘REDOSE’. Eén REDOSE-product vervangt alle wegwerpproducten die een anesthesist nu nodig heeft: een spuit, naald, flacon, en een ampul of flapul. Dat zorgt voor de helft minder afval.
Beter instrumentenbeheer
Kaat Dhondt, een andere student productontwikkeling van de UAntwerpen, onderzocht het sterilisatieafval. Een groot deel daarvan zijn de steriele instrumenten die chirurgen gebruiken. Die zitten allemaal in een set verpakt. Maar soms ontbreekt een instrument en halen verpleegkundigen die uit een nieuwe set, die nadien volledig steriel moet worden gemaakt, ook al werd er maar één instrument gebruikt. Dat kost extra water, energie en verpakkingsmateriaal.
Als oplossing ontwierp Kaat Dhondt een circulaire verpakkingsmethode zonder wegwerpmateriaal. Via artificiële intelligentie detecteert een controlemachine of alle instrumenten aanwezig zijn in de set, zowel in het OK als in de centrale sterilisatieafdeling. Daardoor zijn alle sets volledig en moeten er geen meer onnodig worden geopend.
De technische dienst
Er lopen in het UZA verschillende organisatiebrede duurzame projecten. Zij focussen op waardevolle uitdagingen zoals: circulair aankopen, duurzame energieproductie, duurzaam (ver)bouwen en warmterecuperatie. Vier opmerkelijke projecten op een rij.
Boorgat Energie Opslag
Wist je dat het UZA een eigen BEO-veld heeft? ‘BEO’ staat voor Boorgat Energie Opslag. In de praktijk betekent dit dat er onder twee gebouwen boorgaten zijn van honderd meter diep, vergelijkbaar met de hoogte van de Antwerpse Boerentoren. In die gaten liggen waterleidingen waarmee warmte of koude uit de bodem kan worden onttrokken. ‘Tijdens de zomer slaan we zo warmte op die we in de winter weer onttrekken. Dat zorgt ervoor dat we in de wintermaanden voor de verwarming met een aanvoertemperatuur van twaalf graden Celsius kunnen starten’, vertelt projectverantwoordelijke Dominique Janssens. ‘En het werkt ook omgekeerd: in de winter slaan we koude tot vier graden op, die we in de zomer inzetten om het ziekenhuis af te koelen.’
IJsbanken
Dit zijn kelders vol ijsblokken. Het ijswater dat tijdens zomernachten wordt geproduceerd, wordt daarin opgeslagen en zorgt overdag voor koeling van de gebouwen.
Warmterecuperatie
Warmte is kostbaar, daarom heeft het UZA de HVAC-systemen geoptimaliseerd. HVAC staat voor Heating (verwarming), Ventilation (ventilatie) en Air Conditioning (koeling). ‘Via een warmterecuperatiesysteem onttrekken we nu warmte uit de uitgeblazen lucht en gebruiken we die om de nieuwe frisse lucht op te warmen. Dat zorgt voor een heel hoog rendement,’ vertelt Dominique Janssens.
Nieuwe renovatieplannen
Het UZA werkt met gespecialiseerde bedrijven aan een algemeen energieplan. De voorstellen daarin om duurzamer om te springen met water, elektriciteit en gas worden de komende vijf jaar stapsgewijs in het ziekenhuis uitgevoerd.
De keuken
Elke dag bereiden chef-koks in het UZA zo’n 500 warme maaltijden voor patiënten, 250 warme gerechten voor personeel en nog eens 300 schotels voor bezoekers. Op het einde van de dag verdwijnen daar helaas heel wat resten van in de vuilnisbak. Daarnaast liggen er nog te veel dierlijke producten op de borden. De organisaties Mosquito In The Room, Erasmushogeschool Brussel en FoodWIN willen dat bijsturen. Met subsidies van het klimaatfonds van stad Antwerpen rollen ze samen met het UZA en Sodexo een pilootproject uit voor een duurzamer voedingsplan in het UZA. Hoofddiëtist Michaël Sels tekent mee een groenere menukaart uit.